die Frankrijk naar de moderne tijd leidde
Het tafereel lijkt klein, bijna onbelangrijk:
een kardinaal die beslist dat messen met een scherpe punt aan tafel niet langer zijn toegestaan.
Armand Jean du Plessis de Richelieu ervaart ze als te agressief en voert daarom het ronde tafelmes in.
Toch is dit detail tekenend voor de man die later als l’Éminence rouge, de Rode Eminentie, bekend zou staan:
een staatsman die elke vorm van macht en symboliek naar zijn hand wist te zetten
Deze bekende kardinaal en staatsman heeft vele hervormingen doorgevoerd,
zowel staatsrechtelijk als op religieus gebied,
zoals in de abdij van Cluny waar hij abt is geweest.
Jeugd en afkomst
Armand Jean du Plessis de Richelieu werd op 9 september 1585 in Parijs geboren, als derde zoon van François du Plessis, Grand Prévôt de France (grootvorst is een belangrijke positie in het koninkrijk Frankrijk) en Suzanne de La Porte, dochter van een advocaat in het parlement. De familie behoorde tot de oude adel, maar beschikte niet over grote rijkdom. Toen Richelieu slechts vijf jaar oud was, stierf zijn vader en liet hij zijn gezin met schulden achter. Dankzij koninklijke subsidies wist de familie te overleven.
Oorspronkelijk was voor Armand Jean een militaire carrière voorzien, maar om het lucratieve bisdom Luçon in de familie te behouden, wordt hij gedwongen tot een religieuze loopbaan.
In 1605 promoveert hij in de theologie en drie jaar later, op 22-jarige leeftijd, wordt hij door koning Henri IV gewijd tot bisschop van Luçon. Het bisdom was in 1584 door Henri III aan de familie geschonken, als dank voor vaders rol in de godsdienstoorlogen.
In 1622 verkreeg hij dankzij koningin-moeder Marie de Medici de waardigheid van kardinaal, bevestigd door paus Gregorius XV. Aanvankelijk predikte hij een vreedzame koers en wilde hij met protestanten in dialoog. Die houding liet hij echter varen zodra de politieke realiteit hem daartoe dwong. Zo vertoont hij tijdens de opstand van de Hugenoten een weinig tolerante politieke houding.
Richelieu is bekend onder de bijnaam l’Éminence rouge (de Rode Eminentie), vanwege de rode tint van zijn ‘Cappa Magna’ (een ceremoniële mantel van bisschoppen en kardinalen).
Opkomst in de politiek
Zijn kerkelijke loopbaan ging al snel samen met een politieke carrière. In 1614 wordt Richelieu woordvoerder van de geestelijkheid in Les Etats Genereaux. Wederom met steun van Marie de Medici wordt hij een jaar later benoemd tot grootkapelaan van koningin Anna van Oostenrijk en in 1616 zelfs tot minister van Oorlog en Buitenlandse Zaken.
De beslissende stap volgt in 1624: Richelieu treed toe tot de Conseil du Roi en wordt de eerste minister van Frankrijk onder koning Lodewijk XIII. Vanaf dat moment deelt hij de visie van de koning: Frankrijk moet zijn grenzen herstellen tot die van het oude Gallië en de koninklijke macht moet sterker worden, ten koste van adel en religieuze minderheden.
Hugenoten en het beleg van La Rochelle
Een van Richelieu’s prioriteiten was het breken van de macht van de Hugenoten, de Franse protestanten die zich bleven beroepen op privileges verleend door Henri IV. “Zolang de hugenotenpartij in Frankrijk bestaat, heeft de koning geen absolute macht in zijn koninkrijk,” waarschuwt Richelieu in 1625.
Het conflict escaleert in het Beleg van La Rochelle (1627-1628). Terwijl de koning elders is, voert Richelieu persoonlijk het bevel over de koninklijke troepen. De val van La Rochelle betekende het definitieve einde van de hugenotenopstand.
Hervormingsprogramma
Aan Lodewijk XIII stelde Richelieu een drieledig programma voor:
- de politieke macht van het protestantisme vernietigen;
- de invloed van de adel breken;
- geen trouw meer aan het machtige Huis Habsburg.
De koning, aanvankelijk wantrouwig, stemt uiteindelijk in. Zo wordt Richelieu de architect van een sterk gecentraliseerde Franse staat
Intriges en de Journée des Dupes
Zijn macht maakte hem echter ook kwetsbaar. Rond 1630 keert Marie de Medici zich tegen hem. Tijdens de beruchte Journée des Dupes (10–11 november 1630) probeert zij de koning te dwingen Richelieu te ontslaan (er zijn verhalen dat het eind van de sympathie voor Richelieu te maken zou hebben met het einde van hun geheime liefde, hier zijn echter geen historische bronnen voor).
Velen verwachten zijn val, maar Lodewijk XIII kiest uiteindelijk voor zijn minister en verbant zijn eigen moeder naar Compiègne. Richelieu komt sterker uit de crisis dan ooit.
Frankrijk als dominante macht in Europa
Hoewel zelf katholiek, aarzelt Richelieu niet om protestantse staten te steunen tijdens de Dertigjarige Oorlog (1618–1648). Hij sluit allianties met Zweden en verklaart in 1635 de oorlog aan Spanje. Zijn doel: Frankrijk vestigen als de dominante macht in Europa, ten koste van de Habsburgers.
Vijanden en hervormingen
Zijn beleid maakte Richelieu gehaat. De bevolking lijdt onder zware belastingen, de adel verliest privileges en zelfs de koning ergert zich aan de macht van zijn eerste minister. Uiteindelijk raakt de verhouding met koning Louis XIII ernstig verstoord, de Richelieu had te vaak de macht van de koning overgenomen. Toch zet Richelieu zijn hervormingen door.
Ook in Parijs drukt hij zijn stempel: hij geeft opdracht tot de bouw van de Chapelle de la Sorbonne, Deze rooms-katholieke chapelle staat in het Quartier Latin in Parijs. De Académie Française is een van de oudste academies van Frankrijk. Informeel bestaat ze al vanaf 1570.
De Richelieu is erg gefascineerd door diverse vormen van kunsten, die hij probeert zo goed mogelijk te beschermen. Hij wordt gezien als de oprichter van de Académie Française. in 1635, die tot vandaag de Franse taal bewaakt.
Daarnaast laat hij het Château de Lourdon afbreken (1632), dat door zijn strategische ligging als gevaarlijk werd beschouwd en sticht hij een eigen stad: Richelieu (1631), ontworpen door Jacques Lemercier. Hoewel het kasteel later werd afgebroken, blijft de stad vrijwel intact.
Een eigen stad
In 1621 koopt kardinaal De Richelieu het oude domein Richeloc, dichtbij het familielandgoed. Het eenvoudige kasteel van zijn voorouders beantwoordt niet meer aan zijn nieuwe status en zijn politieke carrière zet hem ertoe aan een ambitieus project te beginnen: hij wil niet onderdoen voor de mooiste kastelen uit die tijd.
In 1631 verleent de koning aan Richelieu het privilege om een kasteel en een nieuwe stad te bouwen.
Kardinaal de Richelieu kiest een plaats uit bij zijn familiedomein op de grens tussen Anjou, Touraine en Poitou. Hij stelt de koninklijke architect Jacques Lemercier aan om het kasteel en de nieuwe stad te ontwerpen.
Het kasteel met zijn prachtige kunstwerken was een van de mooiste kastelen van Europa. et kasteel bevond zich in het hartje van een park dat meerdere hectares beslaat ten zuiden van de huidige stad. Helaas is er vandaag de dag bijna niets meer van over.
Deze nieuwe stad wordt omheind met muren en grachten en krijgt een markthal met vier jaarmarkten en twee weekmarkten hebben. De stad heeft een rechthoekig, romeins grondplan van 620 bij 390 meter. De stadsmuur telt drie poorten en een valse poort die enkel voor de symmetrie wordt gebouwd. Langs de Grande Rue komen stadspaleizen en huizen voor de hovelingen van de kardinaal en edellieden die trouw zijn aan Richelieu. In het noorden en het zuiden van de stad worden pleinen aangelegd. De stad krijgt de naam van de kardinaal: Richelieu.
Tweeduizend arbeiders werden aan het werk gesteld en bij de dood van de kardinaal in 1642 is de bouw bijna klaar. De kardinaal heeft de stad dus nooit voltooid gezien.
Richelieu bleef in het bezit van de familie de Richelieu tot aan de Franse Revolutie. Dan wordt het kasteel in beslag genomen en veel meubilair en kunstcollecties worden gestolen. Een handelaar koopt het kasteel op en laat het vervolgens afbreken en verkoopt het als bouwmateriaal.
Het kasteelpark met de overgebleven bijgebouwen komt later terug in het bezit van de familie de Richelieu. De laatste hertog de Richelieu laat het in 1930 na aan de Sorbonne universiteit.
Van het kasteel is helaas bijna niets meer over, maar maar de stad Richelieu blijft zo goed als ongeschonden en behoudt haar 17de-eeuwse karakter.
Château de Cormatin
In de nacht van vijf op zes februari 1629 verblijven koning Louis XIII en kardinaal de Richelieu, als belangrijkste minister van de koning, op het château van Cormatin.
De Richelieu is dan op doorreis naar Italië. Hij wordt op het château ontvangen door Jacques du Blé, le ‘seigneur van Cormatin’. Jacques du Blé is op dat moment eigenaar van het château van Cormatin.
Chambre de Richelieu op château Cormatin
Uiteraard blijft deze kamer van het château voor altijd verbonden met het bezoek van kardinaal de Richelieu. Wanneer je het château bezoekt, zul je deze kamer zeker herkennen.
Abt van de abdij van Cluny 1629 - 1642
Kardinaal van ambitieuze hervorming
Het is 3 juli 1629 als abt Vény d’Arbouze, die voelt dat zijn macht over de abdij hem ontglip, hij zijn zetel ter beschikking stelt en aftreedt. Hij heeft het vertrouwen van koning Louis XIII verloren en daarmee is zijn positie onhoudbaar geworden.
Op 11 augustus volgt de Richelieu hem, met de steun van de koning, op. De Richelieu is dan de 53e abt van de abdij van Cluny.
Hoewel zijn rol als abt vaak overschaduwd wordt door zijn politieke carrière als eerste minister van Frankrijk, speelt hij een belangrijke rol in de hervorming van het kloosterleven in Frankrijk. In Cluny is zijn eerste zorg de gebouwen van de abdij die dringend restauratie behoeven.
Terug naar de Regel van Benedictus
Als abt van Cluny zet Richelieu zich in voor een goede opleiding voor priesters en moedigt hij de hervorming van de Benedictijnse Orde aan. Hij streeft een strengere naleving van de benedictijnse Regel na en brengt de ordes van Cluny en Saint-Maur samen. Het is de droom van Richelieu dat alle Franse Benedictijnen zich herenigen.
Volgens de nieuwe statuten van de Richelieu wordt het oude brevier vervangen door een nieuw brevier, het Breviarium Cluniacence.
Hoewel bedoeld als proces van eenwording, is het in werkelijkheid het begin van een lange affaire waarin aanhangers van de oude naleving van Cluny en aanhangers van de hervorming met elkaar in botsing komen.
De macht en invloed van de abdij neemt in deze periode steeds meer af en ook de aristocratische Richelieu kan het opkomende verval van de eens zo machtige abdij niet tegenhouden.
Porte de Richelieu in de abdij
Richelieu laat een monumentale deur in het midden van La Façade du palais du pape Gélase bouwen, een monumentale poort die de ingang van het abdijcomplex moet verfraaien en moderner maken én de macht van de kardinaal-abt te laten gelden. De versiering is representatief voor de kunst uit de Barok in de 16e eeuw.
In 1873 wordt de poort ontmanteld, architect Charles Laisné heeft het idee de gevel van de poort opnieuw in gotische stijl te brengen. Vervolgens is de poort verdwenen en bijna een eeuw uit het zicht verdwenen. De Porte de Richelieu is in de jaren zestig in een hoek van een kelder teruggevonden.
Aan het begin van de 21e eeuw is dit meesterwerk van de klassieke beeldhouwkunst opnieuw in elkaar gezet op de binnenplaats van de abdij. Voor de herinstallatie moesten de ontbrekende onderdelen worden hersteld.
De hele operatie om dit prachtige gebouw uit het verleden in al zijn glorie te herstellen heeft zes maanden in beslag genomen en € 242.000 gekost. Tot afgelopen december 2011 ontbreekt echter nog een deel van het fries. Dit ontbrekende deel wordt in 2010 bij toeval ontdekt en kan zo opnieuw in de oorspronkelijke gevel worden geplaatst.
De afwezige abt...
Ondanks zijn titel als abt is Richelieu zelden fysiek aanwezig in Cluny. Vanwege zijn vele verantwoordelijkheden als kardinaal en belangrijk staatsman verblijft hij voornamelijk in Parijs. In Cluny staat hij bekend om zijn afwezigheid in de abdij, Richelieu zou zelf hebben gezegd:
"Je suis venu une seule demi-journée à Cluny"
Hoewel Richelieu’s directe betrokkenheid bij Cluny beperkt is, krijgt zijn invloed op de hervorming van het kloosterleven en de versterking van de kerkelijke discipline een blijvend effect op de Benedictijnse orde in Frankrijk.
Abt van Lourdon
Als abt heeft de Richelieu ook de verantwoording over het château de Lourdon,
Dit château is in de geschiedenis vaak een toevluchtsoord voor de monniken van Cluny en dient tevens als schatkamer voor de abdij als deze aangevallen te verduren heeft.
Het kasteel van Lourdon is echter ook een gevaarlijk fort en bedreiging voor de regio. De bisschop van Mâcon ziet de overheersing van Cluny als ongewenst. Zodra Claude de Guise in 1612 sterft, schrijft de bisschop een brief aan de koning
«... de genoemde sloop is zeer belangrijk voor de dienst van de koning en zeer nuttig voor Bourgondië, temeer daar het genoemde kasteel erg sterk is, en het alleen met een leger en met een kanon te benaderen is ... het kan het hele land verwoesten tussen de rivieren van de Loire en de Saône…»
Sloop van château Lourdon
In 1632 geeft Richelieu de opdracht tot de sloop van de donjon en het kasteel van Lourdon, dit volgens de voorwaarden van de overeenkomst.
De versterkte delen van het château worden door middel van explosieven opgeblazen. Het sloopcontract bepaalt dat de onversterkte delen zoals het huis van Amboise, de stallen en de baan voor Jeu de paume worden gespaard.
De overblijfselen van het kasteel worden tot aan de Franse Revolutie gebruikt als agrarische gebouwen ten behoeve van de monniken van Cluny.
Hier lees je op zuidbourgogne.nl meer over de geschiedenis van château de Lourdon.
Richelieu sterft in Parijs; vreugdevuren bij de bevolking
De laatste jaren van zijn leven wordt Richelieu geplaagd door koorts, reuma en tuberculose. Op 4 december 1642 overlijdt hij aan pleuritis, slechts 57 jaar oud. Hij wordt bijgezet in de Église de la Sorbonne, in een mausoleum met een marmeren beeld van François Girardon.
Bij zijn dood liet hij een fortuin van 20 miljoen pond na, wat verdeeld wordt onder zes erfgenamen en leden van zijn huishouding. Het volk viert zijn dood met vreugdevuren: de kardinaal was gevreesd, maar nauwelijks geliefd. Ook de adel en zelfs koning Lodewijk XIII ervaart opluchting.
Nalatenschap van Richelieu
Richelieu laat een sterk gecentraliseerde staat achter, die de basis legde voor het absolute koningschap van Lodewijk XIV. Toch wordt zijn graf in 1793 tijdens de Franse Revolutie geplunderd en zijn lichaam ontheiligd door het te onthoofden. Wat er daarna met zijn resten gebeurde, blijft onduidelijk. Deze onduidelijkheid is de aanleiding voor een welig tierende handel in relikwieën van de kardinaal.
Paus Urbanus VIII zou bij zijn dood hebben gezegd: “Als God bestaat, zal de kardinaal voor veel dingen aan Hem verantwoording moeten afleggen. Zo niet, dan heeft hij het leven buitengewoon goed gespeeld.”
Amours secrettes
Er wordt gezegd dat de kardinaal tijdens zijn leven een afkeer van vrouwen zou hebben gehad. Anderen beweringen spreken van een tumultueus liefdesleven. Een document onthult een geheime liefdesrelatie tussen de kardinaal en Marie de Medici en later met Madame de Combalet die hertogin van Aiguillon. Mater Denis schrijft Amours secrettes du cardinal de Richelieu.
In de literatuur
Zijn macht en intriges inspireerden schrijvers. Alexandre Dumas maakte hem in Les Trois Mousquetaires (De drie musketiers; 1844) tot de antagonist: een staatsman machtiger dan de koning, die samenzweert om Frankrijk naar zijn hand te zetten. Korte delen van het verhaal publiceert Dumas eerst in een Parijse krant. Het boek gaf Richelieu’s naam een blijvende plaats in de populaire cultuur.
De roman speelt zich af rond 1627 en vertelt de avonturen van Athos, Porthos en Aramis. Deze drie musketiers nemen het op tegen kardinaal. De Richelieu wordt beschreven als een machtig heerser, machtiger dan de koning en is de antagonist van het verhaal.
Het verhaal gaat over het complot dat de Richelieu smeedt om de jonge koning en zijn vrouw in diskrediet te brengen. De Richelieu hoopt dat hij de koning hierdoor tot aftreden kan dwingen. Vervolgens kan de Richelieu dan zelf het leger gaan aanvoeren met als doel om de Hugenoten aan te vallen en Engeland de oorlog te verklaren.
"Unus pro omnibus, omnes pro uno" / "Eén voor allen, allen voor één"
bronnen
www.histoire-pour-tous.fr
www.châteaudecormatin.com
www.gallica.fr
www.wikipedia.org
www-bude–orleans-org
FB: Un jour, Cluny
Le Journal; 13-03-2012
meest recente blogs
Château Pontus de Tyard: geboorteplaats van een renaissancedenker
Pontus de Tyard: de dichter die de hemel wilde begrijpen
Cirque du Bout du Monde: het keteldal aan het einde van de wereld
Hugues de Semur: architect van het Middeleeuwse Cluny
Saint-Christophe du Puley: het verhaal van een verlaten priorij
Mont Grémoi: een wandeling over graniet, bronnen en tijd
Chapaize: een dorp tussen heuvels, bossen en eeuwenoude wegen
Van Chapaize naar Lancharre; een wandeling waarbij je zowel natuur als historie tegenkomt
Hoe een dolle wolf in 1775 dood en paniek zaait in de Bourgogne
De Rando Vigne: een leerzame wandeling door de wijngaarden
Semur-en-Brionnais: feodale wortels en romaanse pracht
