Guillaume I d’Aquitaine, stichter van de abdij van Cluny heeft zelf de eerste abt aangesteld:
Berno uit het klooster van Beaume-les-Messieurs.
Hij heeft echter ook bepaald dat na het overlijden van deze eerste abt
‘de monniken het recht en de vrijheid zullen hebben om een kloosterling van hun orde
als abt te kiezen volgens Gods wil en volgens de Regel van Benedictus.’
Daarmee is abt Odo de eerste gekozen abt van Cluny geworden.
Odo is van 927 tot 942 abt van de abdij.
Odo was ook een bekend componist, schrijver, dichter
en grondlegger van de alfabetische muzieknotatie.
Abt Odo is de patroon van de musici geworden.
Voor Cluny, en alle daaruit voortkomende abdijen, is hij een belangrijk kloosterhervormer geweest.
Tours 879 - 942 Tours
Het wonder van de geboorte van Odo
Odo wordt in 879 geboren als zoon van Abbo, ‘le seigneur de Déols’.
Zijn ouders zijn, tot hun groot verdriet, lang kinderloos. Op een kerstavond bidt Abbo tot Onze Lieve Vrouw om het krijgen van een zoon en, zijn wens gaat in vervulling.
Bij de geboorte wijdt Abbo zijn zoon Odo toe aan de heilige bisschop Martinus van Tours. Later is Abbo deze belofte vergeten, of heeft hem geheim gehouden. Zijn ouders bereiden Odo voor op een leven ‘in de wereld’.
Odo krijgt zijn eerste onderricht aan het hof van Guillaume I d’Aquitaine. Deze Guillaume is de hertog van Aquitanië. En tevens de stichter van de abdij van Cluny. Het ligt nu in de bedoeling dat Odo krijgsheer wordt.
Opnieuw toewijding aan de heilige Martinus
Als Odo op negentien jarige leeftijd van deze afgebroken toewijding hoort, verlaat hij het hof van Guillaume. Hij wil zijn leven een andere wending geven. Odo gaat weer opzoek naar de toewijding aan Saint Martin.
In Parijs neemt de in die tijd beroemde geleerde Remigus van Auxerre Odo op als leerling.
Odo werkt vanaf 899 tien jaar als kapelzanger en kanunnik in Tours. Hij is dan pas negentien jaar. In die tijd is kanunnik een erebaan bij een belangrijke kerk.
De abdij van Cluny is aan het begin van de tiende eeuw gesticht door door Guillaume I d’Aquitaine, Deze hertog van Aquitanië en graaf van Mâcon, vraagt abt Berno (850-927) van het klooster van Baume-les-Messieurs om advies bij de stichting van een kleine abdij, waar twaalf monniken in zouden treden. Dit werd de Abdij van Cluny.
Regel van Benedictus, inspiratie voor Odo
Odo ontdekt de Regel van Benedictus van Nursia en voelt zich hier erg door aangesproken. Hij heeft veel kritiek op de monniken van Tours. Odo vindt dat deze monniken door hun rijkdom ver weg gedreven zijn van hun roeping.
Odo verlaat Tours teleurgesteld. Hij wil monnik in de abdij van Baume-les-Messieurs (in het bisdom Besançon in de Jura) worden. Odo is dan dertig jaar. Honderd boeken neemt hij mee naar het klooster.
In deze tijd gaat hij ook de koorschool in Baume-les-Messieurs leiden.
Naar Cluny
Abt Berno van de abdij van Baume-les-Messieurs sticht in 910 de Abdij van Cluny. Samen met elf andere monniken gaat Odo met Berno mee naar Cluny.
Odo, abt van de abdij Cluny
Aan het eind van zijn leven schrijft abt Berno zijn testament. Hij beschrijft dat na zijn overlijden de kleine verzameling kloosters die onder zijn gezag staan, in twee delen opsplitst moet worden.
Als Berno in het jaar 926 overlijdt, volgt Odo hem op als abt van Cluny, Massay en Déols. Het gaat zoals abt Berno in zijn testament heeft beschreven. Odo is abt over het deel dat hem toegewezen is.
Abt Odo is een inspirerend persoon, voor zijn monniken én voor de andere gelovigen. Hij bouwt bovendien een goede relatie op met de wereldlijke heersers, zoals de Bourgondische vorsten en de West-Frankische koning Rudolf. Daarnaast ontwikkelt Odo een bijzondere relatie met paus Johannes XI. Odo doet een beroep op koningen en pausen om privileges voor Cluny te verkrijgen. Alles vastgelegd in een Chartre de Cluny.
Opkomst van Cluny onder Odo
Cluny komt onder abt Odo tot grote bloei. Odo blijft, net als zijn voorganger Berno, trouw aan de Regel van Benedictus. De essentie van deze Regel staat samengevat in Ora et labora. Het is dé opdracht van de monniken: ‘bid en werk’. Met deze levensregel bouwt Odo een kloosterdiscipline op. In het kloosterleven ziet Odo de voortzetting van het leven van de vroege kerk.
Odo vindt strikte naleving van de Regel erg belangrijk. Monniken moeten onophoudelijk bidden en psalmen reciteren. Met deze soberheid is Cluny in de tijd van Odo een uitzondering op bestaande kloosters. Daar was het leven een stuk minder sober, vaak zelfs decadent lux voor die tijd.
De adel profiteert hiervan door de monniken voor zich te laten bidden.
Ideaal van Cluny
Armoede binnen de abdij is onder Odo opnieuw een kloosterideaal.
De liefdadigheid van Cluny komt voort uit dit ideaal. Meer dan zevenduizend mensen krijgen jaarlijks voedsel uitgedeeld.
Odo staat bekend als bijzonder, vriendelijk en buitengewoon ontwikkeld mens. Hij heeft de gewoonte kleine kinderen die hij onderweg tegenkomt, te vragen iets te zingen om hen daarna een kleinigheid te geven.
Volgens zijn leerling monnik Johannes von Salerno, die zijn biografie schreef, verspreidde Odo “de vreugde om zich heen waarvan hij vervuld was.”
Betrekking tot de paus
Odo vindt de relatie met de paus erg belangrijk en hij investeert veel in goede betrekkingen. Aangezien de ‘Heilige Stoel’ in Rome ver genoeg weg zat, kon hij weinig invloed hebben op de abdij van Cluny. Hiermee hoopt Odo de plaatselijke bisschoppen buiten spel te zetten. Zo behoudt Odo macht en zelfstandigheid in Cluny.
Opdracht van de paus
Onder Odo krijgt de abdij van Cluny ook het recht om munten te slaan, scholen te openen en een bibliotheek van belang in te richten. Van paus Johannes XI komt het privilege om een monnik uit een ander klooster op te nemen. De monnik moest dan beloven de Regel van Benedictus strikt na te leven. Het was destijds volstrekt ongebruikelijk dat een monnik van klooster veranderde.
Odo krijgt in 931 de opdracht van de paus de hervormingen ook in andere kloosters door te voeren.
De abdij van Cluny wordt een model voor het kloosterleven. Onder het abbatiaat van Odo worden honderden kloosters onder de abdij van Cluny gesteld. Het is een privilege dat door koning Henri le Saxe (Hendrik de Vogelaar) aan Odo is verleend.
Odo brengt deze kloosters terug naar de essentie van de Regel van Benedictus. De Regel gaat over veel verschillende gebieden van het kloosterleven: stilte, gebed, armoede, celibatair leven, voeding en clausuur. De abdijen van Fleury en Romainmôtier zijn hier voorbeelden van.
De abdij van Fleury in Saint-Benoît-sur-Loire was een van de belangrijkste benedictijner abdijen in Frankrijk. Voor vanwege de relikwieën van Benedictus die in deze abdij bewaard zouden zijn.
Uitbreiding van de invloed van Cluny
Ook in Italië komen verschillende kloosters onder leiding en hervorming van Odo. De abt bezoekt Rome meerdere malen in zijn leven.
Cluny krijgt in deze tijd vaak land geschonken en breidt hiermee haar bezit en invloed uit. Tijdens het abbatiaat van Odo krijgt Cluny minstens 82 schenkingen. Waarschijnlijk zijn dit er in werkelijkheid nog veel meer geweest. Odo brengt een aantal kloosters onder zijn gezag. Zo ontstaat een monnikenstaat.
Aan het begin van de 12e eeuw zijn door heel Europa meer als duizend kloosters vanuit Cluny ontstaan. De meeste hiervan liggen in het zuiden van Frankrijk en in Italië. Het geheel werd gezien als een ‘monnikenstaat’.
Voorbeelden van deze kloosters: Romainmôtier (929), Aurillac ( c. 930), Fleury ( c. 930), Sarlat ( c. 930), Saint-Allyre Clermont ( c. 933), Saint-Pierre- le-Vif (Sens) ( ca. 938), Saint Paul in Rome) (936), Montecassino ( ca.940), en Saint-Julien van Tours (942)
Odo als vredestichter
Cluny ligt tussen het Rijk van de Franse koning en het Duitse keizerrijk en krijgt hierdoor een bemiddelende rol tussen beide grootheden. Odo neemt ook bij andere conflicten de rol van vredestichter op zich. Zo bemiddelt hij tussen Alberic II, de prins van Rome en Hugo van Arles, graaf van Arles en koning van Italië, die een conflict over Rome hebben.
Saint Martin de Tours
Odo blijft zijn hele leven toegewijd aan Martinus van Tours.
Abt Odo maakt zich zorgen over de financiële problemen van Cluny om de bouw van de abdij te kunnen voltooien. Dan volgt voor Odo een bijzondere ervaring:
Op de feestdag van Martinus van Tours ziet Odo een oude man uitkijken over de onvoltooide abdij. De oude man gaat naar Odo toe en zegt dat hij Martinus is en dat als de monniken volharden, hij voor het geld zal zorgen. Een paar dagen later wordt 3000 solidi goud als geschenk naar Cluny gebracht, aldus de legende.
Solidus is een Romeinse gouden munt die door Constantijn de Grote in 309/310 wordt ingevoerd. De munt blijft in gebruik tot in de 10e eeuw.
Aan het eind van zijn leven keert Odo terug naar Tours voor de viering van de feestdag van Martinus. Hier aangekomen wordt hij ernstig ziek en overlijdt op 18 november 942. Odo wordt begraven in de kerk van Saint Julian. Later zullen de Hugenoten de overblijfselen van zijn lichaam verbranden.
Gerald d'Aurillac
Odo schrijft het eerste heiligenleven over een niet-geestelijke, graaf Gerald d'Aurillac:
Gerald d’Aurillac (855-909) is een Franse rooms-katholieke heilige die ook door andere christelijke kerken wordt erkend.
Hij wordt geboren als de zoon van de graaf van Aurillac en was erfgenaam van deze titel. De details van zijn leven komen hoofdzakelijk uit de geschriften van Odo van Cluny.
Gerald overweegt om bij een religieuze orde in te treden, maar werd hiervan door de bisschop van Cahors weerhouden. Deze overtuigde hem dat hij met zijn sociale status als leek meer goed voor de wereld kon doen. Desondanks stelt hij zijn leven in dienst van God, gaf hij zijn bezittingen weg, deed hij een persoonlijke gelofte van kuisheid en bad hij elke dag het brevier. De heilige Gerald wordt beschouwd als een groot voorbeeld van een toegewijde celibataire christelijke aristocraat. Hij is de patroonheilige van graven en vrijgezellen (bron: wikipedia.org).
Gerald d’Aurillac
Odo van Cluny als heilige
In de katholieke en oosters-orthodoxe kerken vereert men Odo als heilige. Zijn naamdag/feestdag is op 18 november.
Het thema van zijn naamdag is “garder l’ancien et créer le nouveau” (bewaar het oude en creëer het nieuwe).
Ook wordt zijn voorspraak ingeroepen voor regen bij droogte.
Na zijn dood volgt Aymard Odo in Cluny op als abt.
Odo als bekend componist en schrijver over muziektheorie
Componist
Naast alles wat hierboven is beschreven, is Odo in zijn tijd een bekend componist. Wat nog redelijk bijzonder is in die tijd. In de Middeleeuwen werken kunstenaars bijna altijd anoniem.
Odo heeft twaalf koorantifonen en hymnen geschreven, waarvan er drie bewaard zijn gebleven: Rex Christe Martini decus, Martini par apostolis en Martine iam consul poliand. Ook componeert hij antifonen (Gregoriaanse gezangen) ter verering van de heilige Martinus.
Van belang voor de muziektheorie
Odo wordt gezien als de grondlegger van de alfabetische muzieknotatie, A-B-C-D-E-F-G waarna hij, vanwege de octaaf, terugkeert naar de A. Waarschijnlijk heeft hij ook de ‘B rotundum’ als bes geïntroduceerd.
Voor de muziektheorie zou hij van betekenis zijn geweest door het schrijven van o.a. Dialogis de musica. Zeker is dit echter niet, aangezien het document anoniem is. Odo is de patroon van de musici geworden, dit omdat hij veel heeft betekend voor de hervorming van de kerkmuziek.
Verder is hij schrijver van diverse geschriften, waaronder een biografie van Saint Gerald de Aurillac, een commentaar op de Moralia van paus Gregorius I, gedichten en morele essays, les Collationes.
Odo wordt meestal afgebeeld in benedictijner kledij,
met boek en/of kruis, of aalmoezen gevend.
Paus Benedictus over Odo van Cluny
Saint Odo is een voorbeeld van vreugde in een samenleving van ondeugden.
“Hoewel de samenleving in zijn tijd gevuld was met een “onmetelijkheid van ondeugden”, was Saint Odo in staat om de gelovigen aan te moedigen het geloof met vreugde te leven”, zei paus Benedictus vandaag tegen het grote publiek terwijl hij zijn reeks leringen over de middeleeuwse heiligen voortzette.
Klik hier als je verder wilt lezen wat paus Benedictus over Ode vertelt.
Boeken om te lezen
bronnen
The early history of the Monastery of Cluny, Smith, Lucy Margaret Smith, Oxford University 1920
Herbouwd Verleden, Terlingen / Engelbregt
https://quad-raad.nl/blog/9-blog/20-de-geschiedenis-van-het-notenschrift-deel-1
www.worldwidebase.com/componisten/odo_van_cluny.shtml
www.imkejellevandam.nl/componisten-800-1089-85.html#odo
www.rkdocumenten.nl
www.britannica.com
https://catholicsaints.info/saint-odo-of-novara
www.wikipedia.org
