Op de top van een heuvel drie km ten noorden van Cluny, ligt het dorp Lournand met haar ruïne van het château de Lourdon.
Eén van de belangrijkste châteaus in de geschiedenis van de Bourgogne, want sterk verbonden met de abdij van Cluny.
Het château de Lourdon genoot bescherming van de abdij,
was tevens een vesting die aanvallen op Cluny moest voorkomen.
Lourdon is in de geschiedenis meerdere malen een toevluchtsoord geweest voor de monniken
en heeft gediend als schatkamer van de abdij van Cluny.
De torens van Lourdon
Op het terrein van Lourdon staan nog twee half verwoeste torens.
Archeologen en wiskundigen hebben berekend dat deze toren een diameter van 18 meter moet hebben gehad
en een hoogte tussen de 30 en 35 meter.
In het zuiden staat de Tour Pigeonnier, ook wel Tour du Colombier genoemd. Dit was een uitkijktoren en herkenningspunt tussen het chateau de Lourdon, de abdij van Cluny in het zuiden en de Chapelle de Cotte in het oosten, in Cortambert.
De andere toren, Tour de la Poudrière, bevindt zich in het noorden.
Lourdon is nu vooral nog bekend vanwege zijn karakteristiek deel van de ruïne: de imposante pilaren van de Jeu de Paume
Lournand en Lourdon
Het achtervoegsel ‘nand’ heeft de oorspronkelijke betekenis van laag, het dorp ligt op het onderste deel van de heuvel. ‘Don’ had de betekenis van hoog, het château bevindt zich, zoals de meeste châteaus, hoog op de heuvel.
Castrum Lourdo
Lourdon is één van de zestien priorijen in de Saône-et-Loire die naast het kloosterleven ook een verdedigingsfunctie had.
Andere priorijen die beide functies hadden, zijn onder andere Berzé-la-Ville, Blanot, Mazille, Bezornay, Saint-Gengoux en Saint-Hippolyte. Deze priorijen ontstaan op het grondgebied van een château of op een gebied dat de monniken tot château transformeren.
‘Castrum Lourdo’ is de eerste van deze priorijen-kastelen.
Geschiedenis van château de Lourdon
Het château de Lourdon bestaat al in de 9e eeuw, vóór de oprichting van de abdij van Cluny.
De eerste tekst over Lourdon dateert uit de tijd dat de Karolingen de machtige dynastie van Frankrijk zijn. Het is het jaar 888, het eerste jaar van de regering van koning Eudes. Deze tekst vermeldt een verkoop In Castrum Lordono publice en staat in de Chartre de Cluny 34.
In 910 schenkt de graaf van Mâcon het gebied van Lourdon aan monnik Bernon om de abdij van Cluny te stichten. Vanaf de 10e eeuw behoort het château de Lourdon aan de abdij van Cluny. In de daarop volgende eeuw wordt Lourdon vaak gebruikt als verblijfplaats van de abten van deze abdij. Het is het eerste decanaat van de Chartres de Cluny, gekwalificeerd als ‘obedientia’ (gehoorzaamheid).
Cluny
De geschiedenis van het kasteel van Lourdon, één van de belangrijkste in Bourgondië, raakt nauw verbonden met die van de abdij van Cluny. Lourdon geniet bescherming van Cluny tegen oorlogszuchtige buren. Tegelijkertijd lijdt Lourdon ook onder de overheersing van Cluny.
Lourdon is in de geschiedenis meerdere malen een toevluchtsoord geweest om kostbaarste goederen van de abdij van Cluny veilig te stellen: relikwieën, edelsmeedwerk, goudschatten of cartularia (een middeleeuws register) met kostbare manuscripten die tot een van de meest rijke bibliotheken van het christendom behoren.
Aan het eind van de 11e eeuw krijgt Lourdon de titel ‘rang de doyenné, domaine agricole et lieu de récupération de redevances’. Onder Petrus Venerabilis wordt Lourdon de belangrijkste leverancier van tarwe en wijn van de abdij geworden. Zo zorgt abt Petrus ervoor dat de levensstandaard van de monniken veilig wordt gesteld. Lees hier meer op zuidbourgogne.nl over het leven van Petrus Venerabilis.
Op de hellingen van de heuvels leggen de monniken wijngaarden die druiven leveren voor de wijn aan.
Nog steeds genieten de wijnen van Lourdon enige bekendheid:
Inkomsten van het château
De inkomsten van het château Lourdon worden onder andere opgebracht door de kerken van omliggende dorpen als Massy, Taizé, Frayes en Blanot. Andere inkomsten komen van de molens van Crusilles en Mailly en van landbouwgrond en bossen.
Met deze inkomsten is Lourdon ook verantwoordelijk geworden voor het leveren van goed brood aan de abdij van Cluny. Jaarlijks moet meer dan zeshonderd ’setiers de blé’ geleverd worden. Hiervan worden naast de monniken, ook vijftig armen en schoolkinderen die in het dorp worden opgeleid door de monniken, gevoed.
Stallen
Uiteraard heeft het château ook stallen. Deze moeten hier gesitueerd zijn geweest:
Bezettingen van Lourdon
Rond 1018-1020 bezet Otte-Guillaume, graaf van Mâcon, het kasteel van Lourdon om zijn macht over de monastieke heerschappij te vergroten. Maar hij wordt verdreven door graaf van Chalon, Hugues de Chalon. Hugues handelt namens koning Robert le Pieux (de Vrome).
Vanaf de 12e eeuw is Lourdon, dat steeds machtiger wordt, een begeerd bolwerk door de seigneurs uit de omgeving. Lourdon wordt dan ook geregeld aangevallen. De monniken die het moeten verdedigen, hebben geen garnizoen en weinig kennis van oorlogvoering. Zij weerstaan dan ook zelden de aanvallen en het château wordt vele malen geplunderd.
Aan het begin van de tweede helft van de 12e eeuw neemt Guillaume I, Comte de Chalon (Willem I, graaf van Chalon) met zijn bende ‘Brabancons’ (keizerlijke huurlingen) het château de Lourdon in bezit. Vervolgens belegert hij Cluny en doodt veel van de monniken en burgers die zich verzetten. Daarna plundert hij de abdij.
Guillaume I was heftig gekant tegen de abdij van Cluny door een meningsverschil over de priorij van Paray-le-Monial.
Lourdon wordt nu ingenomen met de steun van de ‘seigneurs’ van Brancion‘, de vijanden van Cluny. Abt Etienne is wanhopig en roept de hulp in van de koning van Frankrijk, Louis VII.
Philippe Auguste komt te hulp en 1181 wordt een verdrag met de graaf van Chalon getekend: Le Traité de Lourdon. Ondertekend door Willem II, graaf van Chalon en de abt van Cluny, vervolgens bekrachtigd door paus Alexander III en koning Philippe Auguste.
Philips II, bijgenaamd Philippe August was van 1180 tot 1223 koning van Frankrijk. Hij was een zoon van Lodewijk VII en Adelheid van Champagne.
De abdij komt nu onder de directe bescherming van de koning en de hertog van Bourgondië te staan.
In de loop der eeuwen is er heel wat strijd geweest tussen les seigneurs de Brancion en de abdij van Cluny:
“De wereldlijke macht tegen de geestelijke macht”.
Toevluchtsoord voor Cluny
Ook in de 13e eeuw is het château de Lourdon een toevluchtsoord voor de monniken en gebruikt als schatkamer van Cluny.
Om de abdij van Cluny te dwingen een vergoeding (‘decime’) voor onkosten veroorzaakt door de kruistochten te betalen, stuurt de baljuw van Macon zijn troepen naar Lourdon en bezet het château van 1250 tot 1252. Hij beweert dat Cluny geweigerd heeft de tiende belasting te betalen. De Franse geestelijkheid zou toegezegd hebben deze gedurende drie jaar te betalen aan de koning van Frankrijk, onder andere om hiermee de kosten van de kruistochten te betalen.
Na tussenkomst van paus Innocentius IV verlaten de soldaten het château. De paus heeft zich hiervoor gewend tot koning Louis IX. De soldaten laten het château echter met een enorme schade achter.
In 1253 verkoopt Guillaume du Blé aan de monniken zijn belangen in Lourdon en Lournand.
1300: twee rebellerende monniken uit Baume worden opgesloten in Lourdon. Deze monniken komen uit de abdij waar de eerste abt van Cluny, abt Berno, vandaan komt.
Bescherming door Cormatin
Twee eeuwen later, tijdens de strijd tussen Charles de Téméraire (Karel de Stoute) en Lodewijk XI, wordt het kasteel in 1470 opnieuw verwoest. Dit keer door de koninklijke troepen van Lodewijk XI. Deze troepen komen uit Lyon en zijn doorgedrongen tot in het zuiden van het hertogdom Bourgondië. De troepen van de koning bezetten ook Saint-Gengoux, Marcigny, Charolles en Paray-le-Monial.
Claude du Blé komt de monniken te hulp. Hij is ‘seigneur van Cormatin’ en stamt uit het oude geslacht du Blé dat het château de Cormatin gebouwd heeft en al eeuwenlang in haar bezit heeft.
Wanneer de monniken kunnen terugkeren naar Lourdon, herstellen zij de vesting, inclusief de donjon en de kerker. In deze tijd is Jean de Bourbon de abt van Cluny. Hij laat in Lourdon de zuidelijke toren, de Tour du Colombier, en een abdijhuis bouwen.
Eerste restauratie château de Lourdon
Rond 1586 geeft een edict van koning Henri III het kasteel van Lourdon officieel terug aan de abdij van Cluny. Het staat nu weer onder de bescherming van Cluny.
Claude de Guise (1555-1612), abt van Cluny, restaureert het kasteel en brengt het weer in staat van verdediging.
Het château wordt ook groter: in het zuiden komt een langgerekt hoofdgebouw, met aan de zuidgevel een half cilindrische toren.
Met een lange muur van 3200 meter, versterkt met twaalf torens om het chateau, is de versterking verwezenlijkt.
In 1586 is de staat van het kasteel als volgt: een park van 12 hectare omringd door 12 torens en een kleine kapel, een binnenbolwerk beschermd door torens waaronder een donjon met een diameter van 18 meter, een abdijhuis, een tennisbaan en stallen.
VertaalresultatIn 1586 is de staat van het kasteel als volgt: een park van 12 hectare omgeven door 12 torens en een kleine kapel, een binnenste bolwerk beschermd door torens waaronder een donjon van 18 meter diameter, een abdijhuis, een baan voor het spelen van Jeu de paume en stallen.
Canon du château de Lourdon
Claude de Guise laat tevens een voor die tijd groot kanon maken, bekend geworden als het ‘canon du château de Lourdon’.
Dit kanon heeft een kaliber van 92 mm, een lengte van 2,85 m en een gewicht van 659 kg. Claude heeft hier waarschijnlijk de klokken van een toren voor omgesmolten. Het kanon heeft in 1617 Lourdon verlaten.
In het Musée des Invalides in Parijs is dit kanon nog steeds te bezichtigen.
De gaten in de muren zijn mogelijk voor de kanonskogels geweest.
Jeu de paume
Abt Claude legt ook een baan voor het spelen van ‘Jeu de paume’ aan.
Jeu de paume is een Franse balsport ontstaan in de Middeleeuwen. Het was een zeer populaire sport. Dit spel wordt oorspronkelijk gespeeld met de palm (paume) van de hand. Het veld bestaat uit twee delen, gescheiden door een net. Twee spelers slaan een bal met de hand over het net. Als een speler de bal de grond laat raken, krijgt de andere speler een punt. Het spel kent naast deze basisregel vele ingewikkelde spelregels, te vergelijken met het spel bridge onder de kaartspelen.
In de volgende eeuwen wordt ook het dubbelspel voor Jeu de paume ingevoerd en spelen twee spelers tegen twee andere spelers.
In de dertiende eeuw gaan de spelers met een handschoen (geant) aan spelen. Deze handschoen is gemaakt van schapenwol en leer. In de volgende eeuwen maakt het racket zijn intrede in het Jeu de paume.
Wanneer de sport steeds populairder wordt,
breidt deze zich uit naar de steden waar het eerst op straat gespeeld wordt.
Later krijgen steden als Parijs binnenbanen.
Jeu de paume heeft in de geschiedenis van de Olympische Spelen slechts één officiële wedstrijd gekend, in 1908 in London
De hoge kantelen van de baan voor Jeu de Paume
De kantelen in Lourdon hadden een tweeledig doel: van buitenaf kon het rijke deel van de bevolking van Cluny het schouwspel volgen.
Van binnenuit was het voor de monniken mogelijk om de omgeving in de gaten te houden.
Plunderingen door de Hugenoten
Tijdens de eerste godsdienstoorlogen wordt château de Lourdon in 1562 en 1565 gebruikt om de schatten van Cluny te redden.
Eind mei 1562 veroveren de protestanten de stad en de abdij van Cluny. De bevolking van Cluny is dan al voor een deel calvinistisch.
Op 25 juli van dit jaar laat de grootprior van de abdij 237 pond goud uit de abdij halen en wordt in veiligheid gebracht in Lourdon. Dit château bleef in handen van de katholieke troepen.
Januari 1576: intocht in Frankrijk van een protestants leger van 18.000 man, gesteund door Condé en de calvinist Jean Casimir. Het leger doorkruist Bourgondië en trekt richting Beaune, Chalon en Lourdon.
In Lourdon onderzoeken de soldaten de ondergrond van het fort, de meest verborgen plekken van de grote toren, voordat ze ter plaatse een garnizoen achterlaten.
Het leger van Jean Casimir trekt verder naar Cluny, waar het de stad niet binnendringt. De inwoners sturen een deputatie om hem te vragen “geen enkele aanranding in deze stad” te plegen.
Opnieuw religieuze onrust voor Lourdon
In 1589 ontstaat religieuze onrust in Frankrijk. Ook in dit deel van Frankrijk ontstaan religieuze conflicten. Claude de Guise, abt van Cluny, wordt lid van ‘La Ligue’ en dit is olie op het vuur voor de protestanten.
La Ligue is een katholieke beweging die zich tijdens de godsdienstoorlogen ten doel stelde de katholieke godsdienst tegen het protestantisme te verdedigen. Het succes van deze groep was zodanig groot dat deze een gevaar voor de monarchie werd.
In de nacht van 24/25 juni 1593 proberen koninklijke troepen (de partizanen van Henri de Navarra, koning van Navarra), onder leiding van Armand de Gontaut, maarschalk de Biron, een verrassingsaanval te plegen op het kasteel van Lourdon. Gelukkig wordt er alarm geslagen en kan de vijand tot de volgende dag in bedwang worden gehouden.
De magistraten van Cluny, onder leiding van de familie de Guise, sturen ter verdediging van Lourdon 120 boogschutters onder bevel van maarschalk Claude Ducret, alias capitain Baron. Met het grote kanon kan de vijand vervolgens worden weerstaan.
De koninklijke troepen moeten vluchten onder achterlating van hun gewonden en doden en vele wapens. Op een van de achtergelaten wapens staat het wapen van Sieur de la Guiche, een van de eerste families van de Charolais.
Abt Claude de Guise is persoonlijk verantwoordelijk voor deze verdediging.
Twee jaar later moet het château zich alsnog overgeven aan het leger van koning Henri IV (Henri de Navarra). Het leger, 14.000 man, staat dan nog steeds onder bevel van maarschalk de Biron. Tegen zoveel manschappen met vier kanonnen, is het château niet bestand en geeft zich over.
Henri IV, geboren in een katholieke familie. bekeert zich samen met zijn moeder, Jeanne d’Albret (Johanna van Navarra), de laatste koningin van Navarra, tot het protestantisme. Van zijn moeder erft hij de troon van Navarra, een autonoom koninkrijk in het noorden van Spanje en het zuidwesten van Frankrijk. Henri wordt Hugenoot en zodanig betrokken bij de Hugenotenoorlog. Hij leidt de protestantse troepen tegen het koninklijk leger (Henri kon tijdens de Bartholomeusnacht ternauwernood ontsnappen aan een moordaanslag).
Navarra ontstaat in de 9e eeuw als onafhankelijk christelijk konink rijk, nadat Sancho I Garcés koning van Pamplona is geworden. Sancho III de Grote breidt het koninkrijk uit. Na zijn dood in 1035 kunnen zijn opvolgers het echter niet behouden. In 1234 gaat Navarra door huwelijk over in Franse handen. In 1512 annexeert Ferdinand Il van Castilië Navarra weer als deel van Spanje.
In de laatste jaren van de 16e eeuw laat Claude de Guise op de oostelijke helling van de Cras heuvel de kapel Saint-Claude bouwen. In 1746 zal de bisschop van Mâcon deze kapel bezoeken.
Vernietiging van het château de Lourdon
Het château is nog steeds een sterk fort en bedreiging voor de regio. Ook de bisschop van Mâcon, Gaspard Dinet, ziet de overheersing van Cluny als ongewenst en bedreigend. Nadat Claude de Guise in 1612 sterft, schrijft de bisschop een brief aan koning Lodewijk XIII. Hij vraagt op 20 augustus 1613 om de ontmanteling van het château de Lourdon, uit angst dat het opnieuw in handen van de protestanten zal vallen.
« … la dite démolition est très importante pour le service du roi et très utile pour la Bourgogne, d’autant que le dit château est très fort, qu’on ne saurait l’avoir qu’avec une armée et à force de canon…il peut ravager tout le pays étant entre les rivières de la Loire et de la Saône ; que la garde en est mal assurée entre les mains de religieux… »
«… de genoemde sloop is zeer belangrijk voor de dienst van de koning en zeer nuttig voor Bourgondië, temeer daar het genoemde kasteel erg sterk is en het alleen met een leger en met een kanon te benaderen is … het kan het hele land verwoesten tussen de rivieren van de Loire en de Saône…»
Hier komt weer de oude tegenstelling tussen de bisschoppen van Mâcon en de abten van Cluny naar voren. Volgens de bisschop zal “Lourdon gevaarlijk blijven omdat het altijd is handen is van monniken en abten”.
De koning geeft in 1614 toestemming voor de sloop. Richelieu, destijds de abt van Cluny, eist een schadevergoeding van 60.000 livres van de staten van Bourgogne en Mâconnais. De abdij krijgt deze vergoeding daadwerkelijk.
4 december 1631 geven de ‘Les Etats de Bourgogne’ het bevel het château de Lourdon te ontmantelen. Bijna twintig jaar ligt er tussen de toestemming voor de sloop en de daadwerkelijke uitvoering. Deze tijd heeft de Richelieu nodig voor de onderhandelingen om een deel van het château te kunnen behouden.
In 1632 geeft hij uiteindelijk de opdracht tot sloop van de donjon en het kasteel van Lourdon, dit volgens de voorwaarden van de overeenkomst.
Richelieu is de belangrijkste minister van koning Louis XIII en wordt beschouwd als een van de belangrijkste grondleggers van de moderne staat in Frankrijk. Van 1627 tot 1642 is hij tevens abt van Cluny. Tijdens de opstand van de Hugenoten verlaat Richelieu zijn relatief tolerante politieke houding.
De versterkte delen van het château worden in dat jaar door middel van explosieven opgeblazen. Het sloopcontract bepaalt dat de niet-versterkte gebouwen zoals het huis van Amboise (logis d’Amboise), de stallen en de baan voor Jeu de paume worden gespaard (zie afbeelding boven). Dit zijn de gebouwen die door Claude de Guise zijn gebouwd.
De overblijfselen van het kasteel worden tot aan de Franse Revolutie gebruikt als agrarische gebouwen van de monniken van Cluny.
Chapelle Saint-Hubert
De kapel Saint-Hubert stamt uit de 16e eeuw, waarschijnlijk rond 1586 en is gesticht door Claude de Guise. Volgens Romaanse traditie is de kapel opgenomen in de buitenmuren van het kasteel, in het oosten. De kapel draagt het wapen van Claude de Guise. De naam van deze kapel zou een eerbetoon aan de jacht zijn.
De mysteries van Lourdon
Waar voerden de wenteltrappen heen?
Het kasteel bewaart nog veel geheimen.
De overblijfselen van twee van de torens bevatten nog steeds wenteltrappen die spiraalsgewijs de grond in lopen.
Hoewel het nog niet bekend is waar deze trappen naar toe leiden, weten we dat een groep speleologen uit Macon zo’n 50 jaar geleden de grotten van het kasteel hebben bezocht. Helaas zijn er geen gegevens over van het bezoek.
Leidden de wenteltrappen naar de verborgen schatkamers?
Wat zouden de verborgen schatten te maken kunnen hebben met aanvallen op het château?
Hieronder zie je een restant van een van de wenteltrappen:
Bron
Ook de bron van het kasteel, afgedekt in de 17e eeuw, bleef lange tijd verborgen. Een wichelroede vond de locatie terug. Ook de natuur gaf bewijs: afgelopen winter, toen de grond met sneeuw bedekt was, bevestigde een kale ring in de grond de vondst van de wichelroede. Op dit moment werken de vrijwilligers aan de restauratie van de bron.
Restauratie van château de Lourdon
Sinds 2013 wordt het gewerkt aan de restauratie van het château en het omliggend terrein. Een grote groep vrijwilligers werkt wekelijks aan het herstel van de ruïne. De Scouts komen in de zomer om herstelwerkzaamheden te doen.
Is het château de Lourdon te bezoeken?
Het kasteel is in privé bezit en kan niet worden bezocht, behalve bij uitzondering ter gelegenheid van les Journées Européennes du Patrimoine, de Europese Open Monumentendagen.
In de maanden juli en augustus zijn er echter soms rondleidingen op donderdagochtend. Bevlogen vrijwilligers nemen je mee op een ontdekkingstocht over het terrein van Lourdon en vertellen over de geschiedenis, de restauratie en de nog niet ontrafelde mysteries.
Het bureau de tourisme in Cluny kan je hier over inlichten. Vooraf reserveren is noodzakelijk. Dit kun je online doen op de website van het château: www.chateaudelourdon.fr
Op deze foto’s zie je hoe je bij de ingang van Lourdon komt:
bronnen
www.chateaudelourdon.fr
www.gallica.fr
wikipedia.org
https://wiki-macon-sud-bourgogne.fr
FB: UnjourCluny
Itinérances autour des doyennés clunisiens et du ban sacré; Fappah
Le château des abbés de Cluny à Lourdon; Hervé Mouillebouche / Florence Ducruix
Rondleidingen door het château
