Hôtel-Dieu Cluny

Hôtel-Dieu in Cluny

Een Hôtel-Dieu werd opgericht als een liefdadigheidsinstelling
om de zieken en behoeftigen in de gemeenschap te helpen.

Het Hôtel-Dieu in Cluny lijkt op het meer bekendere Hôtel-Dieu van Beaune,
maar is veel kleiner van omvang.
Het geeft een opmerkelijke kijk op het ziekenhuisleven van de 18e tot de 20e eeuw.

De kapel is toegankelijk via een trap met een balustrade gemaakt door de beroemde frère Placide.

 

Korte geschiedenis

In 1625 laat de priester van de Notre-Dame in Cluny, Julien Griffon, zijn bezittingen na voor de oprichting van een ziekenhuis dat ook de naam Notre-Dame krijgt, maar meer bekend werd als Pitié.
Twee jaar later geeft de abt van Cluny, Jacques Vény d’Arbouse, toestemming voor de oprichting van een ziekenhuis. Het is het jaar 1660 dat Emmanuel Théodose de la Tour d’Auvergne de eerste steen voor dit ziekenhuis zegent. Emmanuel Théodose de la Tour d’Auvergne is de latere abt van Cluny en tevens kardinaal van Bouillon. De bouw zal gaan duren tot in 1674. Zowel in 1676 als in 1692 wordt het hospitaal dan nog een keer uitgebreid. In oktober 1674 erkent Lodewijk XIV officieel het ziekenhuis. De akte hiervan is bewaard gebleven en is te zien in de kapel.

Tot er in februari 1702 een kleine ramp gebeurt en een hevige storm ernstige schade aan een van de ziekenzalen veroorzaakt.

Een jaar later komt de kardinaal van Bouillon, als 55e abt van Cluny, de toestand van het ziekenhuis bekijken en ziet dat het gebouw, mede door de slechte ondergrond, in zeer slechte staat is. Hij besluit dat er een nieuw ziekenhuis gebouwd moet worden, op betere grond. Dit nieuwe ziekenhuis komt op een plein aan de overkant van de rivier, het wordt het Hôtel-Dieu de Cluny. De ziekenzaal moet minstens even breed worden als die van het Hotel-Dieu in Tournus.

In 1713 wordt het nieuwe ziekenhuis voltooid. Het is een gebouw geworden met een klassieke indeling. De indeling is eenvoudig en functioneel. Een kapel in het midden met aan beide zijden een ziekenzaal en een vleugel aan de zuidzijde. Het gebouw heeft een prachtige dubbele trap voor het bordes met een balustrade met opvallend mooi siersmeedwerk met vergulde elementen aan de zijkanten.
Op 29 maart 1727 wordt de kapel officieel in gebruik genomen door  het opdragen van de sacramenten door Dom Pierre Allard, prior van de abdij. 
De inzegening van de nieuwe kapel vindt plaats op 15 november 1730.

In eerste instantie heeft het gebouw een L-vorm, pas wanneer in 1828 een noordvleugel is aangebouwd, ontstaat de U-vorm die we vandaag nog herkennen. Hiermee is een centrale binnenplaats ontstaan. Een torenspits toont van buitenaf de plek van de kapel.

 

Hôtel-Dieu Cluny


Indeling van het Hôtel-Dieu in Cluny

Centraal in het hoofdgebouw staat de kapel, in de vleugels zijn de ziekenzalen gevestigd. Aan de linkerkant de salle Sainte-Marthe voor vrouwen en rechts de salle Saint-Lazare voor mannen.

In het begin van de 19e eeuw wordt de zuidvleugel van het gebouw met enkele meters verlengd om de rivier te overbruggen, kort daarna wordt het gebouw in 1828 uitgebreid met een vleugel op het noorden. De zuidvleugel omvatte de apotheek, de keuken, zolders, en voor de ziekenzusters van Sainte Marthe cellen en een gemeenschapsruimte.

Tot in 1976 doet een van de vleugels dienst als operatiekamer en kraamkliniek. naast de zorg voor zieken was er de zorg voor andere pasgeborenen in het o werd hier het buitenechtelijk kind van de dichter, schrijver en staatsman Alpphonse de Lamartine na zijn geboorte opgenomen.

Vanaf 1912 sluit een grote poort de binnenplaats af en krijgt het Hôtel-Dieu het uiterlijk zoals we het nu nog kennen. In beide wereldoorlogen neemt dit Hôtel-Dieu een belangrijke plaats in.

De laatste bewoners verlieten in 2017 het gebouw.

Hôtel-Dieu Cluny
oude plattegrond van het Hôtel-Dieu in Cluny


Wat kun je zien tijdens een bezoek aan Hôtel-Dieu in Cluny?

In de kapel

Hoewel niet groot in oppervlakte, de kapel is slechts 13 meter diep en 12 meter breed, is er veel te zien in deze monumentale kapel. Opmerkelijke zijn de meubels die oorspronkelijk uit de abdij van Cluny komen, zoals het altaar, de paaskandelaar en de tabernakel die toegeschreven wordt aan frère Placide, broeder in de abdij van Cluny. Aan de voet van het altaar toont het 12e eeuws mozaïek dat de oorsprong van het altaar ligt in het koor van de abdijkerk in Cluny. Ook de biechtstoel is de moeite waard om aandachtig te bekijken, deze heeft prachtig 17e eeuws houtbewerking.

Wil je meer lezen over het werk van frère Placide? Klik dan hier.

Hôtel-Dieu Cluny
tabernakel van frère Placide uit 1770-1780
Hôtel-Dieu Cluny
paaskaars oorspronkelijk uit de abdij van Cluny


Behoed voor vernietiging in de Franse Revolutie

Het hoofdaltaar van deze kapel is gered voor de vernietigende tijd van de Franse Revolutie. Eerder stond dit altaar in de abdij van Cluny, waar het het het altaar van de vroegmis was, de plaats ook waar de tabernakel zich bevond.

Een marmeren steen uit de 12e eeuw, overgebleven van de bestrating van het abdijkoor, is hier gebruikt voor de trap naar het altaar.

De deur van het koor is een opmerkelijk smeedijzer, geheel volgens de traditie van Cluny in het midden van de 18e eeuw.

Hôtel-Dieu Cluny


Een opvallend plafond

Het meest indrukwekkende vond ik het bijzonder beschilderde plafond, een eigentijds werk van Marc-Camille Chaimowicz, uitgevoerd in 2003 met de leerlingen van de school Ecole Nationale des Beaux-Arts in Dijon. Het is de weergave van de lucht gezien door de kunstenaar geïnspireerd door een verblijf in Italië en in het bijzonder in Rome.

Hôtel-Dieu Cluny


Mausoleum van de hertog en de hertogin van Bouillon

Kardinaal de Bouillon had het plan een indrukwekkend mausoleum te bouwen in de abdij van Cluny. Het moest een grafmonument voor zijn ouders worden. Hij wil dit praalgraf gebruiken om eigen positie en macht te bevestigen.

De opdracht wordt in 1698 gegeven aan Pierre II Legros, een niet-koningsgezinde Franse beeldhouwer die in Rome woonde. Hij voltooid de opdracht in Rome en in de stad Carrare. Het mausoleum krijgt prachtige Carrara marmeren beelden
Carrara is wit marmer uit het Italiaanse stadje Carrara.

Het wordt echter om politieke redenen verboden door Louis XIV en het Parijse Parlement. Louis XIV ergert zich aan de grootsheid en praal van dit project.
De sculpturen die in Cluny aankomen, zijn verzegeld, en ze hebben de Revolutie ongedeerd overleefd.
Maar het mausoleum zou nooit in de abdij van Cluny terechtkomen. Wanneer het in 1709 in Cluny aankomt, is de positie van de kardinaal dusdanig verzwakt, dat de kisten in eerste instantie niet eens worden uitgepakt.

Aan het begin van de 19e eeuw worden de belangrijkste elementen in Barok-stijl in de kapel van het Hôtel-Dieu geplaatst, waar ze vandaag nog steeds te zien zijn.

Uiteindelijk wordt de kardinaal verbannen naar de abdij Saint Philibert van Tournus, nadat de monniken van Cluny hem afgezet hebben.

Een element dat tot op de dag van vandaag bewaard is gebleven, is de toren van het hertogelijk wapen met de provocerende inscriptie “hier hangen duizend schilden”.

Verder hangen er in de kapel twee schilderijen geschilderd rond 1826 door François Buffet.

Hôtel-Dieu Cluny
Hôtel-Dieu Cluny


De ziekenzalen

Een bekend beeld voor wie het Hôtel-Dieu in Beaune kent, de bedden langs de wanden van een grote ziekenzaal, omhuld met gordijnen.  
Links van de kapel lag de salle Saint Marthe, de ziekenzaal voor de vrouwen, rechts van de kapel de salle Saint Lazare voor de mannen. Beide zalen kregen in 1867 een groot raamkozijn met enorme deuren, zo konden de zieken de religieuze diensten volgen wanneer de deuren werden opengezet.

De Saint-Lazare ziekenzaal  heeft prachtig houtwerk uit de 17e eeuw. Verder te zien is er een schilderij dat het offer van Abraham verbeeldt, de staf van Saint-Hugues en natuurlijk de bekende opstelling van de bedden voor de zieken. Een opstelling die de zieken enige mate van privacy gaf. Hoewel oude foto’s een opstelling laten zien waarbij de bedden een kwartslag gedraaid staan.
In deze ziekenzaal was plaats voor 20 bedden. In deze zaal kom je nog origineel houtwerk tegen.

Hôtel-Dieu Cluny
Hôtel-Dieu Cluny
Hôtel-Dieu Cluny
Hôtel-Dieu Cluny

ziekenzaal Saint Lazare

Bezoek aan Hôtel-Dieu in Cluny

Je kunt dit Hôtel-Dieu iedere dag tussen 9.00 en 17.30 vrij bezoeken. Je ziet dan de kapel en de zaal Saint-Lazare met de beroemde beddenopstelling en er is een vitrine met historische en religieuze voorwerpen, zoals de abdijstaf van abt Hugues, de zesde abt van Cluny.
Voor €2 kun je in de vitrines een licht in aandoen :-).

Hôtel-Dieu
13, Place de l’Hôpital
Cluny

Rondleiding met een gids

Wanneer je een afspraak maakt voor een rondleiding met een gids, zie je ook de Apothicairerie en de Salle des Administrateurs (Regentenkamer).

De apotheek is al sinds 1674 in het Hôtel-Dieu aanwezig. De huidige apotheek in Empirestijl (een Franse interieurstijl uit het begin van de 19e eeuw) dateert van 1825 en toont alle gebruikelijke apparatuur uit die tijd, daarnaast ook verschillende collecties oude apothekerspotten van de 16e tot de 20e eeuw.’

De Salle des Administrateurs was oorspronkelijk de ‘huiskamer’ van de nonnen van Sainte Marthe die in het Hôtel-Dieu werkten. Later werd het de vergaderkamer van de beheerders van het etablissement. De muren zijn bekleed met 19e eeuwws behanf, gemaakt door Dufour, een stoffeerder uit Mâcon.

Op een bijzonder mooie notenhouten tafel zie je een schilderij dat toegeschreven wordt aan Gore Guerard en wordt gedateerd tussen 1520 en 1530. Het is een verbeelding van Heilige Vrouwen bij het graf aan de ene kant en aan de andere kant Saint-Geroges die de draak doodt en  Sainte-Catherine.

bronnen

informatie uit het Hôtel-Dieu in Cluny
http://www.apothicaireries.eu
www.gallica.fr

Hôtel-Dieu Cluny
huis in bourgogne

Huis huren?

Geïnteresseerd in een vakantiehuis in deze omgeving?