Cormatin is een heerlijk Frans dorp, vooral bekend vanwege het prachtige château dat hier al eeuwenlang staat.
Een château met veel geschiedenis en markante bewoners.
Alphonse de Lamartine en François Mitterrand kwamen geregeld naar dit château.
Jacques de Lacretelle en Etienne Maynaud de Lavaux woonden op dit château.
Veel originele details van het château zijn behouden,
zoals de indrukwekkende trap en de inrichting van een aantal kamers.
De tuinen van Cormatin
De tuinen van het château de Cormatin hebben een rijke geschiedenis en boeiende filosofie achter hun ontwerpen.
Ze behoren tot de mooiste tuinen van Frankrijk.
Klik hier voor het blog over de tuinen van château Cormatin.
Korte geschiedenis van het château de Cormatin
Het begint met een versterkt huis
Het eerste château de Cormatin is gebouwd op een heuvel van waaruit de bewoners uitzicht hebben op het dorp Cormatin. In 1279 wordt dit château door hertogelijke legers verwoest.
Een jaar later bouwt Henri du Blé een versterkt huis (maison-forte) aan één van de wegen naar Cluny, waarschijnlijk om deze toegangsweg te bewaken. Hij bouwt het huis aan de oever van de rivier La Grosne, waar het château nu nog steeds staat.
Aan het begin van de 17e eeuw laten de markies van d’Uxelles, Antoine du Blé en zijn vrouw Catherine de Sercy op de fundamenten van de middeleeuwse burcht een indrukwekkend château bouwen. Antoine du Blé wil de lijn van zijn voorouders benadrukken en laten zien dat hij uit een oude familie komt.
Antoine du Blé is een militair leider tijdens de godsdienstoorlogen tussen de katholieken en de protestanten. In 1605 benoemt koning Henri IV (Henri de Grote; 1589-1610) de markies tot militair gouverneur van Chalon-sur-Saône, destijds een strategisch bolwerk.
Du Blé houdt de Chalonnais en de Macônnais onder controle en brengt onder andere de rechteroever van de Saône onder het gezag van Henri IV. Het verhaal gaat dat Antoine du Blé zich in deze oorlogen verrijkt heeft en daarmee het château heeft kunnen herbouwen.
Voor de restauratie laat hij zich inspireren door de Citadelle de Chalon-sur-Saône (een citadel is een versterking die een vestingstad domineert en zelfstandig verdedigbaar is). Het château krijgt elementen van de militaire architectuur zoals soubassement à bossage, torentjes van hoeken en kanonneerboten.
Met deze bouw versterkt Antoine du Blé zijn sociale positie in de Bourgogne.
Zijn zoon Jacques draagt zorg voor de inrichting van het château, hierbij geholpen door zijn vrouw, die onder andere 60 tafels uit Parijs meeneemt. Jacques neemt de voltooiing van het gebouw voor zijn rekening, van de oorspronkelijke vierhoek bouwt hij de Noordvleugel als laatste vleugel aan. De vierde vleugel aan de oostzijde is nooit tot stand gekomen.
Jacques du Blé is een graag geziene gast aan het Hof van Frankrijk en is vanaf 1610 een vertrouweling van Marie de Medici.
Nicolas du Blé
Er volgt een periode van weinig bewoning van het château. Tot Nicolas du Blé, maarschalk d’Uxelles en luitenant-generaal van het Franse leger in 1722 hier noodgedwongen zijn intrek neemt.
De maarschalk Nicolas du Blé is een van de vertrouwelingen van Lodewijk XIV tijdens de moeilijke momenten aan het einde van zijn regering. Na de dood van Lodewijk XIV in 1722, wordt de markies echter verbannen naar Cormatin vanwege zijn verzet tegen de alliantie met Engeland.
Na het overlijden in 1730 van Nicolas du Blé komt het landgoed in handen van Henri-Camille de Beringhem, gouveneur van Chalon-sur-Saône en eerste ruiter van koning Lodewijk XV. Henri-Camille laat Cormatin na aan zijn dochter, Sophie Verne, zij wordt ‘dame de Cormatin’.
Wanneer Sophie ten tijde van de Franse Revolutie trouwt met Pierre Dezoteux wordt ook hij eigenaar van het château.
Veel kastelen en kerken in Frankrijk hebben te lijden gehad onder de Franse Revolutie, Pierre weet in 1789 echter te voorkomen dat zijn kasteel ook in handen van de revolutionairen valt. Hij haalt voor de revolutionairen de wijnvaten uit de kelders en weet vernielingen aan zijn waardevolle château te voorkomen.
Étienne Maynaud de Lavaux
Het is 1809 als het château in handen komt van Étienne Maynaud de Lavaux. Deze heeft het echter slechts een jaar in zijn bezit, hij doet het château in de verkoop en het is een rijke indistrueel uit Lyon, Joseph-Laurent Salavin dit het kasteel koopt.
Er is echter nooit betaald voor het château en daarmee keert het terug naar de vorige eigenaar Étienne Maynaud de Lavaux.
Het is het begin van een nieuwe periode in de geschiedenis van het château. De Lavaux renoveert het château en ontvangt hier zijn gasten, waaronder Alphonse de Lamartine, aan hem geeft zijn anti-slavernij overtuiging door.
Étienne de Lavaux blijft tot aan zijn dood op 12 mei 1828 op het château van Cormatin wonen.
Hij laat het château na aan zijn dochter, die het op haar beurt nalaat aan Marguerite Verne. Marguerite trouwt in 1843 met Pierre-Henri Lacretelle.
De familie Lacretelle is gelukkig met het château en verblijft er vaak. Hier wordt Jaques de Lacretelle geboren, hij zal de beroemde auteur van Silbermann worden.
Voor zijn romanreeks Les Hauts-Ponts vindt Jacques zijn inspiratie in een voor hem en zijn familie grote tragedie, namelijk het verlies van het château en landgoed van Cormatin.
Het decor van een opera
Het is 22 oktober 1898 als Raoul Gunsbourg de nieuwe eigenaar van het château is geworden. Hij heeft in de krant een kleine advertentie gelezen waarin het château te koop staat. Hij stuurt zijn vertegenwoordiger naar Cormatin die twee dagen later het château koopt zonder dat Gunsborg het zelf gezien heeft. Raoul Gunsbourg is op dat moment directeur van de opera van Monte Carlo en een echte societyfiguur. Voor hij naar Monte Carlo gaat, was deze Roemeense regisseur werkzaam in de theaters van Moskou.
Gunsbourg laat het château de Cormatin in prachtige operastijl decoreren. In de archieven van het château zijn nog honderden brieven en rekeningen te vinden gericht aan Gunsbourg van antiquairs in Lyon, Dijon, Nice, Genève…
Wanneer de nieuwe kasteelheer in het château verblijft, worden er bijna dagelijks grootse feesten gegeven. Voor de internationale jetset wordt Cormatin in de zomer ‘the place to be’. Ieder jaar wordt er een operavoorstelling in de tuin opgevoerd, hier treden grote tenoren uit die tijd op. Vele beroemdheden komen in automobiles aanrijden om bij de voorstelling aanwezig te zijn. Zij vormen samen met talrijke dorpsbewoners van Cormatin het publiek voor de opera’s.
Gunsbourg is zelfs nog enige tijd burgemeester van Cormatin.
In 1925 verkoopt hij het château weer, maar Cormatin is opnieuw op de kaart gezet.
Herontdekking van het château
Na de Eerste Wereldoorlog raakte Cormatin langzaam maar zeker in verval. Tot het in 1980 toevallig herontdekt wordt door drie jonge kunsthistorici: Anne-Marie Joly, Pierre Almendros en Marc Simonet-Lenglart.
Het kasteel staat dan al enkele jaren leeg, ten prooi aan weer en wind. Met weinig geld, maar met enthousiasme beginnen de drie aan de restauratie van het kasteel en de tuinen, een avontuur dat, mede dank zij de royale steun van de overheid, een prachtig château heeft opgeleverd.
De stijl van het château
In een hoefijzervorm zijn drie woonvleugels opgesteld, op de buitenste hoeken aangevuld met vier grote uitstekende verdedigingspaviljoens. Een trap van vijf treden die toegang biedt tot het château.
De vierde zijde aan de oostkant was een wal tot op de eerste verdieping, met een monumentale entree en ophaalbrug. Deze wal wordt eind 17e eeuw verwoest als teken van trouw aan koning Lodewijk XIV, die graag open kastelen zag in plaats van onneembare vestings.
In de zuidelijke vleugel is destijds een fabriek in gevestigd, om meer ruimte te creëren haalt men in 1815 een wenteltrap, om meer ruimte te creëren voor machines. Helaas stort hierop bijna de hele zuidvleugel in.
Het château heeft, als reactie op de Renaissance-stijl, een rustieke Franse stijl met sobere en strikte uitgangspunten. Ook de gevelversieringen zijn sober. Om het château heen ligt een prachtige slotgracht met ophaalbrug.
De inrichting van het château
Op de begane grond vind je kamers met gebeeldhouwde houten open haarden, bijzonder versierde plafonds en prachtige antieke meubelen. Ook kom je goed bewaarde schilderijen van o.a. Velasquez en Claude Gellée tegen.
Deze kamers geven een beeld van hoe de Franse adel in de 17e eeuw geleefd moet hebben.
Bijzondere trap
Wanneer je het château in de noordvleugel binnengaat, sta je direct voor een imposante trap.
Deze grote open trap (escalier à cage vide’) in het midden van de noordvleugel, is een van de oudste in zijn soort, een trap van 21 meter hoog, een unicum voor die tijd. Brede bogen ondersteunen de trap en de balustrades zijn ontzagwekkend.Het is de grootst overgebleven escalier à cage vide rond een centrale diepte in Frankrijk.
De techniek die hiervoor gebruikt werd, is in die tijd net uitgevonden. Tot die tijd waren trappen in een château altijd wenteltrappen. Deze ‘escalier à cage vide’ (lege kooitrap) is geïnspireerd op de trap in het Palais du Luxembourg in Parijs, dat in dezelfde tijd in opdracht van Maria de Medici gebouwd wordt.
De toenmalige eigenaars van Cormatin vinden het belangrijk dat de grote open constructie van de trap goed zichtbaar blijft. Daarom is de traphal een van de weinige plaatsen in het kasteel die niet rijkelijk versierd is.
Belle-etage
Je komt binnen op de bel-etage, de hoofdverdieping van het huis. De markies en markiezin hebben hier hun kamers. Deze verdieping heeft vier kamers, twee voor de markies, en twee voor de markiezin. Boven kwamen de markies en de markiezin niet vaak.
Kamers van de markies
In de slaapkamer van de markies vind je een prachtig Brussels wandtapijt dat Meleager voorstelt die met Atlanta op jacht gaat naar zwijnen en hulp krijgt van Castor en Pollux (1658).
Aan de muren van de kamer hangen tien eind 17e -eeuwse schilderijen die de Romeinse keizers te paard voorstellen. De schilderijen worden toegeschreven aan Stradanus.
Deze kamer was zijn ontvangstkamer, die vooraf gaat aan een antichambre waar bezoek moest wachten tot de markies hen spreken wilde. Hoe lager de rang van het bezoek, des te langer de wachttijd, die staande moest worden doorgebracht. De bezoeker had veel te bekijken in de antichambre en kon zodoende alvast onder de indruk komen van de markies.
Op de boven etage had de markies nog een privé domein met een laag plafond om de Bourgondische winters te weerstaan.
Slaapkamer van de markiezin
Opvallend in deze kamer is het plafond ‘à la française’ met de azurblauwe geschilderde balken en versieringen in wit en goud reliëf.
Een enorme open haard met een schilderij ‘Venus vraagt Vulcan-wapens voor Aeneas’, geschilderd vóór 1626 door Quentin Varin, hofschilder van koningin Marie de Medicis, en in april 1627 naar Cormatin gebracht.
Spiegelzaal en het cabinet de Sainte Cécile
De verbinding tussen de appartementen van de markiezin en haar echtgenoot, Jacques du Blé,
wordt gemaakt door twee kamers, ontworpen als tentoonstellingsruimtes voor bevoorrechte gasten:
een spiegelzaal en het kabinet van St. Cecilia.
Kabinet van Sainte Cécile
Dit is het kabinet van de markies, een van de mooiste kamers in het château. Het kabinet heeft een overvloed aan decoraties, er hangt een glans van goud in deze kamer. Sainte Cécile is de beschermheilge van kerkmuziek, musici en dichters.
Er is zo geschilderd dat de weerspiegeling het lezen bij kaarslicht vergemakkelijkte.
Het plafond in het kabinet van Sainte Cécile is ongelooflijk mooi bewerkt. De veelheid van motieven van bloemen en fruit, wijzen erop dat hier in 1625 Vlaamse schilders aan het werk zijn geweest.
Het is de meest luxueuze en best bewaarde kamer in Frankrijk uit het begin van de zeventiende eeuw.
In deze kamer ben je niet snel uitgekeken, met zoveel details en zoveel motieven.
Cabinet des curiosités of Spiegelzaal
De markies had er plezier in een rariteitenkabinet te hebben, in het begin van de zeventiende eeuw had veel rijke adel van Europa zo’n verzameling. Hier werden vaak exotische of vreemde voorwerpen, schelpen, opgezette dieren, mineralen of bronzen beelden bijeengebracht.
In het ‘Cabinet des curiosités’, ook wel de Spiegelzaal genoemd, is een opvallend mooi plafond met prachtige luchten, zoals geïntroduceerd door Marie de Médici. Het is één van de oudste plafonds van het château.
Het cassetteplafond versierd met engelen die door de lucht vliegen, is ook een van de oudste voorbeelden van de introductie in Frankrijk op deze Italiaanse manier, in 1625-1626 door Orazio Gentileschi naar het Luxemburgse paleis gebracht.
Boven de open haard bevindt zich een portret van de eigenaar, markies Jacques du Blé.
Bibliotheek
Het grote schilderij in de bibliotheek heet ‘Ronde Antique’ van de schilder Feyen-Perrin en werd in 1863 tentoongesteld op de Salon des Beaux-Arts. Raoul Gunsbourg verwerft het rond 1910 op een veiling in Parijs en Matisse zou het kort daarvoor hebben gezien, toen hij zijn schilderij ‘The Dance’ (1909) aan het ontwikkelen was, het schilderij van Feyen-Perrin was een grote inspiratie voor Matisse.
De keuken van het château
De Franse kok François Pierre de la Varenne, de keukenmeester van markies d’Uxelles schrijft in 1651 op het château het eerste kookboek Cuisinier François. Met recepten voor de in die tijd moderne keuken.
Tijdens de Franse Revolutie verandert de ‘antichambre’ van de markies in een keuken, de toenmalige eigenaresse woont dan alleen met haar zes kinderen in het kasteel. Deze kamer behoudt tot 1950 de functie van keuken. De keuken is nog grotendeels in originele staat. Je vindt er open haard om het voedsel te laten sudderen, een grote haard met spit, het bellenpaneel, enz.
Restauratie vanaf 1980
Nadat het château er lang verlaten heeft bij gelegen, en er weinig over is van de glorie van het château, komt het in 1980 is het in handen van nieuwe eigenaren: een historicus, een kunsthistoricus en een archivaris; Anne-Marie Joly, Pierre Almendros en Marc Simonet-Lenglart.
Ook van de tuinen waren in verwaarloosde staat. De drie restaurateurs streven authenticiteit van de vroegere glorie na. Met hulp van het Ministère de la Culture en de Conseil Général de Saône-et-Loire is dit fantastisch gelukt.
Beroemde mensen van château de Cormatin
Koning Louis XIII
In de nacht van vijf op zes februari 1629 verblijven koning Louis XIII en kardinaal Richelieu op het château. Richelieu was de belangrijkste minister van de koning, en wordt beschouwd als een van de belangrijkste grondleggers van de moderne staat in Frankrijk.
Etienne Maynaud de Lavaux
Lavaux is vooral bekend geworden vanwege zijn inzet voor de afschaffing van de slavernij.
Tijdens de Franse Revolutie heeft hij de rang van generaal en krijgt een benoeming als gouverneur van San Domingo in de Dominicaanse Republiek. Hij vervult deze functie van 1793 tot 1796.
De Lavaux gelooft in gelijke rechten voor iedereen en wil dat de Franse grondwet ook van toepassing is op de koloniën.
Terug in Frankrijk koopt en renoveert hij het château van Cormatin. Hij ontvangt hier onder andere Alphonse de Lamartine en geeft hem zijn anti-slavernij overtuiging door. Van 1820 tot 1823 is de Lavaux opnieuw raadslid van Saône-et-Loire.
Étienne de Lavaux blijft tot aan zijn dood op 12 mei 1828 op het château van Cormatin wonen.
Geïnteresseerd in het hele levensverhaal van Étiennen Maynaud de Lavaux?
Alphonse de Lamartine
Rond 1812 is Alphonse de Lamartine vaak te gast op het château van Cormatin. Hij wordt hier uitgenodigd door Anne Joséphine (Nina) Dezoteux de Cormatin. Nina is de dochter van Sophie Verne, ‘dame de Cormatin’, de erfgename van het château en Pierre Dezoteux, ‘seigneur de Cormatin’. Nina noemt het château een sprookjeseiland.
Nina is al getrouwd met Guillaume de Pierreclos, heer en eigenaar van het château de Pierreclos als ze een verhouding krijgt met Alphonse. Guillaume is een goede vriend van Alphonse. Uit de relatie tussen Nina en Alphonse wordt Jean-Baptiste-Léon Michon de Pierreclos geboren. Deze jongen lijkt in het opgroeien zoveel op Alphonse dat het een openbaar geheim wordt wie zijn vader is.
Alphonse de Lamartine is een beroemd Frans dichter, staatsman en historicus. Hij wordt gezien als de vader van de Franse Romantiek. Zo schreef hij onder andere Les Méditations poétiques met één van zijn bekendste gedichten Le Lac.
De Lamartine haalt in 1847 zijn politieke vrienden bijeen op het château de Cormatin om zijn ‘republikeinse en socialistische’ programma op te stellen. Deze tekst wordt gedrukt in zijn geboortestad Mâcon en heeft in Europa een grote impact.
Zijn idealisme kent twee pijlers: democratie en pacifisme. Twee van zijn belangrijke strijdpunten komen steeds terug: afschaffing van de slavernij en van de doodstraf.
Net voor het ontstaan van het Tweede Keizerrijk houdt Alphonse de Lamartine zijn laatste politieke toespraak. Hij doet dit op de trappen van het château.
Van 1843 tot het einde van zijn leven komt de dichter opnieuw vaak naar Cormatin, nu bij zijn vriend Pierre-Henri de Lacretelle.
Pierre-Henri is dichter, schrijver van romans en toneelstukken en de grootvader van de Jacques de Lacretelle.
Alphonse de Lamartine heeft nu een eigen kamer in het château, deze kamer gaat alleen voor hem open. Het mahoniehouten bed in deze kamer stamt uit de Empire-periode en is overgenomen van de vorige eigenaar, generaal Maynaud de Lavaux. Het hout van het bed is uitgesneden met bloemen en maanzaad, “ongetwijfeld ter inspiratie van de dichter”.
De Lamartine beschrijft zijn herinneringen aan zijn verblijven op château de Cormatin als volgt:
"J'y ai connu des heures de jeunesse qui ont rendu cette belle demeure à la fois chère et triste à mon souvenir. "
Om de herinnering aan de gebeurtenis in gedachten te houden, wordt in 1849 een standbeeld van de Tweede Franse Republiek op de binnenplaats opgericht. Het is een ode aan het politieke programma van de Lamartine. Het beeld heeft de Franse Revolutie overleefd, helaas wel onthoofd.
In de tuin van het château is dit beeld, nog steeds zonder hoofd, terug te vinden.
Jacques de Lacretelle
Jacques de Lacretelle wordt op 14 juli 1888 geboren op het Château van Cormatin, het kasteel is dan in het bezit van zijn vader die destijds diplomaat was. De familie komt uit een oud Frans geslacht, en Jacques is de achterkleinzoon van de bekende Jean-Charles-Dominique de Lacretelle, advocaat, journalist en historicus.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog begint Jacques te schrijven en in 1920 publiceert hij La vie inquiète de Jean Hermelin. Twee jaar later verschijnt één van zijn beroemdste werken Silbermann, over de vriendschap tussen een joodse student en een protestantse scholier. Een novelle die in tien talen vertaald zou worden. Voor veel van zijn werken krijgt hij prestigieuze prijzen. Zijn gedurfde roman La Bonifas wordt in 1968 verfilmd voor televisie. Hier lees je meer over leven en werk van Jacques de Lacretelle.
François Mitterrand en het château de Cormatin
De voormalige president van de Republique François Mitterrand was vanaf 1981 een geregeld bezoeker van château Cormatin.
Mitterrand hield veel van de tuinen van het château en nam er graag gasten mee naar toe. Hiermee zet Mitterrand het château nog eens nadrukkelijk op de kaart. Na zijn jaarlijkse beklimming van Roche de Solutré kwam hij graag naar Cormatin.
"Mijn wandelingen brengen me elk jaar opnieuw naar Cormatin. En elke keer opnieuw is het een verademing. Dit is de streek van Lamartine. Daar ontmoette hij Nina de Pierreclau en probeerde haar lief te hebben; later schreef hij er zijn politiek programma. En hij keerde er weer in de herfst van zijn leven toen alleen nog de poëzie belangrijk was."
Dat schreef de voormalige Franse president François Mitterrand enkele jaren geleden in een speciaal nummer van het tijdschrift Connaissance des Arts dat gewijd is aan het château van Cormatin.
Ontmoeting met Simonet-Lenglard
In 1992 bezoekt François Mitterrand opnieuw het château. Ditmaal om een ontmoeting te hebben met Marc Simonet-Lenglard, mede-eigenaar en restaurateur van het kasteel.
Mitterrand en Gorbatsjov
Op 31 mei 1993 verwelkomt de president Mikhaïl Gorbatchev in Saône-et-Loire. Gorbatchev is voormalig president van de Sovjet-Unie en winnaar van de Nobelprijs voor de vrede van 1990.
Na ‘s ochtends romaanse kerken te hebben bezocht en geluncht te hebben in een restaurant aan de oevers van de Saône, bezoeken zij het château van Cormatin.
Ter herinnering aan dit bezoek planten de twee staatslieden een eik in de tuinen van het kasteel. Deze eik staat nog steeds in de tuin van het château. Klik hier voor een filmpje van dit bezoek.
Bezoek aan château de Cormatin
Als je het château bezoekt, kun je verschillende vertrekken bezichtigen. Met een rondleiding door een gids zie je een groter deel van het château. van het château. De gids spreekt Frans, maar er is een Nederlandse uitleg op papier.
Bezoek aan park en château met rondleiding is een ‘visite complète’ of ‘visite guidée‘.
Je kunt ook alleen de tuinen bezoeken, tot half één kun je de tuinen van het château gratis bezoeken.
Geef bij het kopen van toegangsbewijzen duidelijk aan als je alleen de tuinen wilt bezoeken, visite partielle. Je kunt dan zelf ook enkele vertrekken van het château bekijken.
openingstijden
Het kasteel is dagelijks geopend, ook op zon- en feestdagen, van begin april tot begin november.
Voor meer informatie ga je naar de website van het château.
bronnen
Le Guide des Chateaux de France; Françoise Vignier
Connaissance des arts no 58
https://châteaudecormatin.com
www.gallica.fr
www.wikipedia.fr
